Zbigniew Wiesław Rylski

"Brzoza"

-

starszy strzelec

Lida

Zygmunt - Janina z domu Maliszewska

Uczeń Szkoły Powszechnej im. Konarskiego, a następnie Gimnazjum Przyrodniczo-Matematycznego im. Augusta Witkowskiego w Jarosławiu. W początkach 1939 r. wraz z rodziną wyjechał do Dubna na Wołyniu, gdzie służbowo został przeniesiony jego ojciec - pułkownik służby stałej piechoty WP; tam kontynuował naukę w trzeciej klasie gimnazjum. Wraz z rodziną zamieszkał na terenie koszar 43. Pułku Piechoty Strzelców Legionu Bajończyków z Dubna. Należał do ZHP, początkowo do drużyny garnizonu 39. pp. Strzelców Lwowskich w Jarosławiu, a następnie do drużyny garnizonu 43 pp. w Dubnie. Posiadał stopień harcerski ćwika. Wszystkie obozy harcerskie jakie spędzał w czasie wakacji, organizowane były przy jednostce wojskowej, w okresie tzw. obozów przed manewrami.

"Andrzej", "Brzoza"

Andrzej Kaczor

Wybuch wojny zastał go w Dubnie. Tam też przed wkroczeniem wojsk Armii Czerwonej (17-18 września 1939), koszary 46 pp. opuściły resztki służby kwatermistrzowskiej, zostały tylko rodziny wojskowych z dziećmi. Młodzież harcerska z własnej inicjatywy przejęła nadzór nad koszarami w ramach tzw. "pogotowia harcerskiego". Przejęto wszystkie dostępne klucze od pomieszczeń furtek i bram. W toku lustracji kancelarii pułkowej wraz z innym harcerzem, Zbigniewem Kubickim (synem dowódcy pułku), przejęli dwa płaty sztandarowe pułku i ryngrafy pamiątkowe, eksponowane w gablotach kancelarii i przenieśli je do własnego mieszkania na terenie koszar. Na przełomie września i października inicjował i organizował pomoc dla jeńców przebywającym w obozie przejściowym, zorganizowanym przez NKWD na terenie cmentarnym przy kościele garnizonowym, wewnątrz koszar. Posiadane klucze do furtek i bram umożliwiały przekazywanie jeńcom żywności, ubrań cywilnych oraz organizowanie dla wielu ucieczki z obozu, a tym samym uratowanie życia. Wobec perspektywy wysiedlenia rodzin wojskowych z koszar na terenie przedmieścia Dubna - na Surmicze, w przeddzień wysiedlenia, zakopał na terenie rodzinnego ogródka działkowego większy płat sztandaru wraz z drzewcem, ryngrafy pamiątkowe i cenne książki z biblioteki domowej. W końcu października 1939 r. zagrożony wywiezieniem w głąb ZSRR, wraz z matką i rodzeństwem wyjechał z Dubna do Brześcia, skąd przy pomocy opłaconych przewoźników przedostał się przez rzekę Bug do Terespola, a następnie do Warszawy. Przedtem w tajemnicy przed rodziną owinął się drugim płatem sztandaru pod ubraniem, jeden ryngraf zawiesił na szyi i tak przebył podróż. W pierwszych dniach listopada wraz z matką i rodzeństwem znalazł się w Warszawie, zamieszkali u babci przy ulicy Widok 1. Do tego mieszkania po paru dniach przybył ojciec, który spodziewał się wiadomości o rodzinie, a który przebywał w Warszawie, pełniąc już wtedy funkcje dowódcy 1 Rejonu ZWZ. Spotkanie było entuzjastyczne, a ponadto średni syn wręczył mu płat sztandaru i ryngraf 43 pp. Legionu Bajończyków. Po krótkim czasie ojciec zakonspirowany jako sekretarz RGO na Pradze, załatwił mieszkanie przy ul. Targowej 15 m 47, w którym zamieszkała cała rodzina. W 1940 r. za pośrednictwem "Lwowicza I" (Mieczysław Weitzkorn) - współpracownika Aleksandra Kamińskiego, a od 1941 r. komendanta Okręgu Praga Organizacji Małego Sabotażu "Wawer", wstąpił do Szarych Szeregów na Pradze i tam brał udział w akcjach sabotażowych. W lutym 1942 r. został przekazany do dyspozycji zastępcy komendanta do spraw taktycznych VI Obwodu AK Praga, podpułkownika Antoniego Żurowskiego ("Bober", "Andrzej", "Antoni") i zaprzysiężony. Od marca 1942 r. do lutego 1944 r. pełnił funkcję łącznika Komendy Obwodu z komendantami Rejonów i komendantem Okręgu Okręgu Warszawskiego AK. W 1943 r. rozpoczął i ukończył drugi turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty w Otwocku, równolegle przerabiając komplety maturalne i uczęszczając na kurs samochodowy na Pradze. W latach 1942-1944 był zawodnikiem RKS "Marymont" i brał udział w rozgrywkach o mistrzostwo Warszawy; w ramach konspiracyjnego Okręgowego Związku Piłki Nożnej Klub RKS "Marymont" występował w barwach biało-czerwonych. W międzyczasie aresztowany w łapance ulicznej przebywał kilka dni na Pawiaku i następnie w obozie przejściowym przy ul. Skaryszewskiej na Pradze, skąd wysłano go do pracy przymusowej w Niemczech. Wyreklamowany przez organizację, przez szereg miesięcy ukrywał się u swojej ciotki, Bronisławy Maliszewskiej, a następnie u rodziny Stanisława Gawryszewskiego w Radości pod Warszawą. W marcu 1944 r., po aresztowaniu ojca, płk. Zygmunta Rylskiego, Komendanta VI Obwodu AK Praga, na polecenie jego zastępcy, ppłk. "Bobera" (Antoni Żurowski), przeszedł na teren III Obwodu AK Wola i został ulokowany w LHD (Lufthilfsdienst - Pomocnicza Służba Przeciwlotnicza), na terenie szkoły przy ul. Karolkowej, używając fałszywych dokumentów na nazwisko Andrzej Kaczor. W komórce wywiadowczej III Obwodu objął funkcje wywiadowcy używając pseudonimu "Andrzej". Głównym terenem jego obserwacji była Wola - rozlokowanie i ruch niemieckich jednostek na trasie przelotowej przez Warszawę. W ramach LHD uczęszczał na kurs sanitarny, zorganizowany w Szpitalu Maltańskim. Przydział w lipcu 1944 r. - III Obwód "Waligóra" (Wola) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej.

III Obwód "Waligóra" (Wola) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej, następnie Kedyw KG AK - zgrupowanie "Radosław" - batalion "Parasol" - 1. kompania, ochotnik, dołączył 1 sierpnia 1944 r. na Woli.

Wola - Stare Miasto - kanały - Śródmieście - Górny Czerniaków - przeprawa przez Wisłę - Saska Kępa. 1 sierpnia 1944 r. o godz 16:30 w grupie szturmowej III Obwodu brał udział w zdobywaniu kompleksu szpitalnego na Czystem, zajmowanym przez Wehrmacht. Po wycofaniu do szkoły przy ul. Karolkowej, skąd wyruszył do pierwszego szturmu, natknął się przy ul. Leszno na oddział żołnierzy 2. kompanii batalionu "Parasol" dowodzonych przez sierż. pchor. "Kopcia" (Stanisław Jastrzębski), który skierował go do budowy barykady przy rogu ul. Żytniej i Młynarskiej. Tam został wcielony do II plutonu szturmowego 1. kompanii batalionu "Parasol". Od tej chwili pod dowództwem sierż. pchor. "Gryfa" (Janusz Brochewicz-Lewiński) brał udział w obronie barykady, w wypadach rekonesansowych na ulice Długosza, Tyszkiewicza i na plac Opolski. W dalszej fazie uczestniczył w obronie budynków przy ul. Górczewskiej i następnie w obronie arterii wschód-zachód (ul. Wolska na terenie pałacyku, młyna i magazynów Michlera). Po wielu atakach niemieckich i walkach obronnych, pod dowództwem sierż. pchor. "Gryfa" brał udział w brawurowym wypadzie na teren zajęty przez Niemców, w celu unieszkodliwienia czołgów, próbujących przebić się ulicą Wolską. W dniu 6 sierpnia w grupie "Gryfa" uczestniczył w udanym, wyprzedzającym wypadzie z terenu Cmentarza Kalwińskiego na ul. Młynarską przeciwko dwóm czołgom. Po powrocie na cmentarz był świadkiem śmierci kilku żołnierzy, a wśród nich "Anny" (Krystyny Wańkowicz) łączniczki dowódcy 1. kompanii "Rafała". W dniu 8 sierpnia 1944 r. w walkach o cmentarze ranny w prawe przedramię. Tego samego dnia w dalszym toku bardzo intensywnych walk obronnych na Cmentarzu Ewangelickim w pobliżu kaplicy Halpeta wyniósł z pola walki ciężko rannego dowódcę "Gryfa" (rykoszetowy postrzał ręki), dostarczył go do sanitarki, a następnie do Szpitala Jana Bożego przy ul. Bonifraterskiej, dopilnowując przeprowadzenia natychmiastowego zabiegu, po czym wrócił na linię walki. 9 sierpnia 1944 r. wraz z batalionem "Parasol" przeszedł z Woli na Stare Miasto, gdzie oddział stanowił odwód dowódcy Grupy "Północ". Uczestniczył w walkach na przedpolu Pałacu Krasińskich, w gruzach dawnego getta w rejonie Gęsiej i Nalewek. Po zranieniu od 13 do 19 sierpnia przebywał w szpitalu polowym po czym wrócił do oddziału. W nocy 30/31.08.1944 r. uczestniczył w nieudanej próbie przebicia korytarza do Śródmieścia; po czym 1 września 1944 r. przeszedł w grupie żołnierzy batalionu "Parasol" kanałami, wychodząc włazem przy ul. Wareckiej. Po krótkim wypoczynku, najpierw w Konserwatorium przy ul. Okólnik, udał się do punktu zbiorczego w budynku byłego Poselstwa Bułgarskiego w Alejach Ujazdowskich, a następnie w pierwszej grupie przeszedł przez pl. Trzech Krzyży, docierając ul. Książęcą na Górny Czerniaków, na kwatery przy ul. Zagórnej. We wrześniu 1944 r. brał udział w walkach obronnych przy ul. Ludnej 7, 9, budynku PKO (róg Ludnej i Okrąg), Okrąg 2 i przyległych domów, ul. Wilanowskiej 14, na terenie magazynów "Społem", Solec 53, potem na ul. Wilanowskiej 5 i 1. W nocy 23 na 24 września przepłynął wpław Wisłę (pomimo zagipsowanej ręki) i dostał się na praski brzeg, gdzie został przejęty przez żołnierzy artylerii 1. Armii WP.

Ranny po raz pierwszy 6.08.1944 r. na Woli, pozostał w oddziale. Ciężko ranny 13.08.1944 r. na terenie dawnego getta - zniszczenie nadgarstka lewej ręki. Z miejsca zranienia, o własnych siłach dowlókł się do Pałacu Krasińskich i przed wejściem od strony Ogrodu Krasińskich, stracił przytomność. Po doprowadzeniu go do sanitariatu, mieszczącego się w Pałacu, pomocy udzielił mu lekarz batalionowy "Dr Maks " (Zbigniew Dworak), dokonując zabiegu chirurgicznego i tym samym uratował mu lewą rękę.

Jego starszy brat Leszek Juliusz Rylski ps. San (1919-2015) uczestniczył w podziemnej konspiracji w VI Obwodzie Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej na Pradze w plutonie łączności 607. Podczas okupacji grał w drużynie Błysku Warszawa, był też współorganizatorem konspiracyjnych meczów o mistrzostwo miasta. Ukończył tajną szkołę podchorążych. Podczas Powstania Warszawskiego walczył na Pradze w plutonie 607.

We wrześniu 1944 r. został aresztowany przez Informację Wojskową i przewieziony do szpitala w Otwocku. Ze szpitala salwował się ucieczką, aby uniknąć dalszych represji i wywózki. Miał wówczas dwie możliwości działania, kontynuować pracę konspiracyjną lub zgłosić się do Wojska Polskiego. Wybrał drugą opcję i 14 października 1944 r. wstąpił w szeregi 2 Armii Wojska Polskiego. Otrzymał przydział do 5. Samodzielnego Batalionu Transportu Samochodowego z miejscem postoju we wsi Niemce po Lublinem. Jako wyszkolony podchorąży i kierowca, pełnił kolejno funkcję dowódcy drużyny i plutonu. Następnie przeniesiony został do 6. Samodzielnego Batalionu Transportu Samochodowego, w którym do zakończenia wojny był szefem kompanii. Przeszedł cały szlak bojowy batalionu. Brał bezpośredni udział w forsowaniu Nysy, organizując dowóz pontonów do przeprawy pod ogniem nieprzyjaciela, tam został ranny po raz trzeci.

Po zakończeniu wojny w końcu maja 1945 r. jego jednostka została skierowana do miejscowości Kicin pod Poznaniem. Tu w lipcu został aresztowany przez służbę Informacji Wojskowej i przetrzymywany w śledztwie. Pomoc kolegów umożliwiła mu ucieczkę i przejazd do Warszawy, Ukrywał się na Woli u pp. Leokadii i Juliana Śmielaków, zamieszkałych przy ul. Zawiszy 4, których poznał w czasie okupacji. We wrześniu 1945 r. zgłosił się do "Komisji Likwidacyjnej b. Armii Krajowej" urzędującej w gmachu w BGK i po rozmowie z pułkownikiem Janem Mazurkiewiczem "Radosławem" posiadając dokument ujawnienia ze stopniem podchorążego, powrócił do jednostki w Kicinie, która przeformowana została w 38. Samochodową Kompanię Szkolno-Transportową Dowództwa Okręgu Wojskowego Nr I w Warszawie. Jednostka została ulokowana przy ul. Litewskiej w Warszawie - na terenie dawnego zakładu oo. Salezjanów. Na przełomie września i października po rozmowach w dowództwie Okręgu otrzymał awans na szefa 94. Okręgowego Składu Samochodowego DOW-I w Warszawie przy ul. Gocławskiej 10, na terenie dawnej szkoły. W parę dni potem, gdy jeszcze formalnie nie przejął funkcji, został po raz trzeci aresztowany przez służbę Informacji Wojskowej i doprowadzony do zakamuflowanego więzienia, mieszczącego się w prywatnej willi przy ul. Płockiej 11 na Woli. Od 14 października 1945 r. przez kolejne trzy miesiące był bity, maltretowany i poddawany nieustannym naciskom psychicznym podczas śledztwa, którego celem było udowodnienie "przynależności do organizacji podziemnej, mającej za zadanie obalenie ustroju siłą". W dniu 17 stycznia 1946 r. w procesie pokazowym, wobec kadry i żołnierzy, Wojskowy Sąd Okręgowy w Warszawie skazał go na 6 lat więzienia (choć wobec zgromadzonych ogłoszono karę śmierci). Karę odbywał we Wronkach, Rawiczu i Sieradzu, po czym Wojskowa Prokuratura Okręgowa postanowieniem z dnia 12 marca 1947 r. w związku z amnestią zarządziła zwolnienie z więzienia, z zaleceniem skierowania do właściwej RKU celem zdemobilizowania z wojska. Po odzyskaniu wolności podjął pracę w Polskiej YMCA. Ze względu na likwidację tej organizacji przez władze komunistyczne, zmuszony został do poszukiwania innej pracy. Od 17 czerwca 1947 r. pracował jako kierowca w Centralnym Zarządzie Zakładów Graficznych w Warszawie. W grudniu tego roku przeniesiony służbowo do Centrali Zaopatrzenia Przemysłu Poligraficznego na stanowisku głównego magazyniera. Od marca 1950 r. powołany na stanowisko kierownika działu importu, a od lutego 1951 r. objął stanowisko zastępcy kierownika działu handlowego w tej Centrali. W czerwcu 1952 r. mianowany szefem działu handlowego. Po dwóch latach pracy na tym stanowisku i po reorganizacji Centrali, został przeniesiony służbowo do Centralnego Zarządu Poligraficznego na stanowisko starszego ekonomisty, z przewidywanym przeniesieniem do nowo organizowanej Drukarni na Pradze, na stanowisko kierownika działu zaopatrzenia i inwestycji. Po dziewięciu latach pracy w tej drukarni, od marca 1963 r. z polecenia Zjednoczenia został przeniesiony do Domu Słowa Polskiego na to samo stanowisko, gdzie pracował do 1973 r. W międzyczasie studiował i ukończył dwuletnie pomaturalne Studium Ekonomiczne i uzyskał dyplom ekonomisty. Przez pięć kolejnych lat pracował w Zakładach Graficznych RSW "Prasa-Ksiażka-Ruch" na stanowisku kierownika działu inwestycji, zaopatrzenia i administracji. W 1978 r. przeszedł na wcześniejszą emeryturę. Po dziesięciu latach przerwy od 1988-1990 ponownie pracował w Zakładach Graficznych Dom Słowa Polskiego na niepełnym etacie, jako specjalista ds. zaopatrzenia i gospodarki materiałowej. W 1993 r. wystąpił z wnioskiem do Sądu Wojewódzkiego w Warszawie o zaliczenie okresu przebywania w śledztwie i więzieniu 1945-1947 jako represje polityczne. Postanowieniem Wojskowego Sądu Garnizonowego w Warszawie z dnia 4.06.1997 r. i następnie Wojskowego Sądu Okręgowego z dnia 28.08.1997 r. wyrok z 17 stycznia został unieważniony.

Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari, Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Walecznych (dwukrotnie), Krzyż Partyzancki, Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami, Srebrny Krzyż Zasługi, Medal Wojska (czterokrotnie), Medal Za udział w wojnie obronnej 1939, Krzyż Armii Krajowej, Warszawski Krzyż Powstańczy, Medal za Warszawę 1939-1945, Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk, Medal Pro Memoria, Krzyż "Za Zasługi dla ZHP" z Rozetą z Mieczami, Odznaka Zasłużony dla Warszawy.

Muzeum Powstania Warszawskiego, Baza ewidencyjna uczestników Powstania Warszawskiego, archiwum rodzinne p. Zbigniewa Wiesława Rylskiego ps. Brzoza