Stanisław Silkiewicz

"Szary"

Zastępca dowódcy IX Zgrupowania, dowódca batalionu "Kiliński" od 8 do 14 września 1944 roku

Kolumna: 165 Miejsce: 57

porucznik rezerwy artylerii

Gatczyna k. Petersburga (Rosja)

Aleksander - Maria z domu z Olendzka

W 1937 ukończył Państwowe Gimnazjum im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Białymstoku. Zastępowy w 5. Białostockiej Drużynie Harcerzy (DH). Po maturze wstąpił do Szkoły Podchorążych Artylerii Przeciwlotniczej w Trauguttowie (koło Brześcia nad Bugiem). W maju 1939 ukończył drugi rok tej uczelni w stopniu ogniomistrza podchorążego i został przydzielony na praktykę do 1.p. artylerii przeciwlotniczej.

We wrześniu 1939 r. walczył w składzie 1. pułku artylerii przeciwlotniczej. Brał udział w obronie Warszawy.

W konspiracji od grudnia 1939 r. - Okręg Warszawski Armii Krajowej - I Obwód "Radwan" - 4. Rejon ("Zagończyk") - IX zgrupowanie (batalion "Kiliński")

Osiedli po kampanii wrześniowej w Warszawie białostocczanie: S. Silkiewicz, ppor. rez. Leon Gajdowski «Ostoja», kapral podchorąży Stanisław Kowalski «Wszebór» (uprzednio drużynowy 5. Białostockiej DH) zawiązali w grudniu 1939 organizację o charakterze wojskowym zrazu jako drużynę, potem pluton szkieletowy i kompanię o krypt. «Szare Szeregi». W końcu listopada 1941 grupa weszła w skład Obwodu Śródmieście Polskiej Organizacji Zbrojnej (POZ) (komendant kpt. Stanisław Steczkowski «Zagończyk») jako jeden z pododdziałów batalionu POZ «Vistula». Po scaleniu POZ z Armią Krajową (AK) (akcję scaleniową podjęto w sierpniu 1942) batalion «Vistula» przyjął nazwę batalionu «Kiliński» (która w rozkazodawstwie pojawiła się 22 IV 1943). S. (od 1 III 1943 mianowany podporucznikiem) pełnił funkcję dowódcy kompanii «Wigry» oraz instruktora Szkoły Podchorążych – Szkoły Młodszych Dowódców, drużyny Wojskowej Służby Kobiet (WSK) przy batalionie «Kiliński»; współdziałał również w zakresie szkolenia wojskowego z «Szarymi Szeregami». Z chwilą objęcia dowództwa batalionu przez rtm. (później mjra) «Leliwę» (Henryka Roycewicza) w październiku 1943 nastąpiły liczne zmiany organizacyjne i personalne, a sam batalion podzielono na Zgrupowanie X i IX w Rejonie IV Obwodu I Śródmieście. Mianowany do stopnia porucznika, Silkiewicz objął stanowisko zastępcy dowódcy Zgrupowania IX i od maja 1944 przeprowadzał rozpoznanie obiektów, które miał zdobywać w czasie powstania. W ramach tzw. legalizacji konspiracyjnej S. był zatrudniony w firmie handlu papierem i przyborami szkolnymi «J. K.

Okręg Warszawski Armii Krajowej - I Obwód "Radwan" - 4. Rejon ("Zagończyk") - IX zgrupowanie (batalion "Kiliński")

Wola - Śródmieście Północ.

W dn. 1–2 sierpnia 1944 współdowodził kolejnymi atakami na Pocztę Główną przy placu Napoleona (obecnie Plac Powstańców Warszawy) zakończonymi jej zdobyciem. Wykazał w tych działaniach nieprzeciętne talenty dowódcze. Wyznaczony przez «Leliwę» 3 VIII na dowódcę natarcia na gmach PAST-y (Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej) przy ul. Zielnej, dowodził kolejnymi atakami 3/4 i 12/13 VIII. Wreszcie przygotowywał szturm ostateczny, zakończony zdobyciem gmachu 20 VIII. Gdy po upadku dzielnicy Powiśle narastał nacisk niemiecki na południowy skraj obrony Śródmieścia–Północ (od strony ul. Nowy Świat) i groziło załamanie tego odcinka obrony, S. wyznaczony został 7 IX na dowódcę odcinka ul. Bracka – Aleje Jerozolimskie – Nowy Świat. Po ciężkim zranieniu mjr. «Leliwy» (7 IX) objął dowództwo batalionu «Kiliński». W krytycznych dniach 8–14 IX kierował obroną odcinka w szczególnie zaciekłych walkach, stosując metodę stałych przeciwuderzeń.

Ciężko ranny w głowę 14 września 1944. r. zmarł 17 września 1944

Odznaczony został Orderem Virtuti Militari V kl. (27 VIII 1944) oraz Krzyżem AK (1969); Pośmiertnie awansowany do stopnia kapitana.

Pochowany został na tymczasowym cmentarzu na podwórzu kamienicy przy ul. Brackiej 23. Po wojnie został ekshumowany na Cmentarz Bródnowski - kw. 3 B, rząd 6, grób 26. W tym samym grobie pochowany jest inny Powstaniec Warszawski - Rudolf Gruszka (po wojnie Gruszecki), pseudonim "Kompot".

Po pierwszej wojnie światowej rodzina osiadła w Białymstoku. Ojciec Stanisława Aleksander Silkiewicz (1894-1950), maszynista kolejowy I kl., w czasie drugiej wojny światowej uczestniczył w działalności konspiracyjnej przewożąc ludzi i materiały w prowadzonych przez siebie pociągach na trasie Białystok - Wilno i Białystok - Warszawa. We wrześniu 1944 deportowano go w głąb ZSRR, gdzie przebywał do grudnia 1946. Stanisław w czasie okupacji, w kwietniu 1943 ożenił się , z Krystyną z domu Kuroń (1922–1993), 2. v. Gruszecką ps. "Malina", która w latach wojny była zastępową i przyboczną w Drużynie Organizacji Harcerek, a w ciągu trzech dni akcji powstańczej na Pradze (prawobrzeżna Warszawa) była radiotelegrafistką Obwodu VI Praga. Po wojnie pracowała jako ekonomistka. Rodzeństwo: brat Ryszard Felicjan (ur. 1923), czynny od r. 1941 w organizacji konspiracyjnej Polska Niepodległa, następnie w AK, uczestnik Akcji «Burza» w Okręgu Białostockim, siostry: Janina (ur. 1921) po mężu Zimoch i Maria (ur. 1926), po mężu Krzywińska, od maja 1943 zaangażowana pod pseud. "Stach" w działalność Białostockiego Okręgu AK.

Polski Słownik Biograficzny, tom XXXVII; Bielecki R., W zasięgu PAST-y, W. 1994; Borkiewicz A., Powstanie Warszawskie 1944, W. 1969; Lubicz-Nycz B., Batalion „Kiliński” AK 1940–1944, W. 1986

Muzeum Powstania Warszawskiego, baza uczestników PW, Archiwum Państwowe m. st. Warszawy - listy ekshumowanych, Ilustracje: Fotografia z okresu Powstania Warszawskiego przedstawiająca tymczasowy cmentarz utworzony na podwórzu kamienicy przy ul. Brackiej 23, gdzie pochowano por. Juliana Głowackiego „Ogórka”. Widoczne także tabliczki nagrobne: Wanda Chłopkówna „Wandzia”, Stanisław Silkiewicz „Szary”, Ireneusz Pietras „Wierzbicki”. Autorem zdjęcia jest Sylwester „Kris" Braun. Fot. ze zbiorów ikonograficznych Muzeum Powstania Warszawskiego, przekaz z MHW. Fotografia portretowa - MPW-IK/3157