Data urodzenia:
1922-05-22
Miejsce urodzenia:
Warszawa
Imiona rodziców:
Stanisław Władysław - Anna z domu Zagard - Ilinicz
Miejsce zamieszkania przed wojną :
Od 1923 lub 1924 r. do 1939 roku wraz z rodzicami mieszkał w osadzie wojskowej Narutowicze w Butyniu nad Horyniem, w powiecie wiśniowieckim, w obwodzie tarnopolskim (obecna Ukraina) – ziemia osadników wojskowych, nadana żołnierzom przez Piłsudskiego za zasługi na polu walki, w tym ojcu Zygmunta Rytla.
Wykształcenie do 1944 r.:
Przed wybuchem wojny uczęszczał do 1939 r. do Liceum Krzemienieckiego, w którym ukończył I klasę matematyczno-fizyczną. W okresie okupacji niemieckiej odbył w 1941 roku w Warszawie kurs nr 17 u inż. Józefa Alichniewicza do szkół zawodowych II stopnia (technicznych) przy szkole im. Wawelberga, w 1941 zdał eksternistycznie maturę na kursie przygotowawczym do szkoły im. Wawelberga. W latach 1941 – 1943 studiował w Państwowej Szkole Budowy Maszyn (studia przerwane przez konieczność ukrywania się przed Gestapo).
Nazwiska konspiracyjne w okresie okupacji :
Jan Rytel-Szeliga, Zbigniew Rytel-Szeliga, Zbigniew Jan lub Jan Zbigniew Rytel-Szeliga (czasem zapisywane odwrotnie, Szeliga – Rytel), Jan Szeliga. W jednym z dokumentów podano nazwisko konspiracyjne "Koliński", ale brak potwierdzenia, czy rzeczywiście używał tego nazwiska/pseudonimu. W innych dokumentach w/w nazwisko nie występuje. Nazwisko zmienił w 1943 r., gdy był poszukiwany przez Gestapo.
Praca w czasie wojny :
Na początku okupacji niemieckiej, w 1940 roku, pracował jako robotnik w Zakładach Mechanicznych „Lilpop, Rau i Loewenstein”, gdzie jego stryj, inż. Zygmunt Rytel (1880-1947) pełnił funkcję dyrektora fabryki (niebawem zwolniony przez Niemców z tej funkcji). Następnie został zatrudniony w Polskim Czerwonym Krzyżu.
Udział w konspiracji 1939-1944:
W konspiracji od lipca1940 r., zaprzysiężony przez Leszka Raabego „W. Lechowicz”, „Marek”. Od jesieni 1943 roku działał na zlecenie Komendy Głównej Socjalistycznej Organizacji Bojowej jako fotoreporter. Po przeszkoleniu przez por. Ludwika Zaturskiego dla celów dokumentacji okupacyjnej rzeczywistości w Warszawie i w kraju fotografował i filmował akty niemieckiego terroru, obwieszczenia z nazwiskami Polaków aresztowanych jako zakładników, a następnie rozstrzelanych, akcje małego sabotażu, pracę tajnej drukarni i inne. Większość filmów zaginęła podczas Powstania Warszawskiego, część w czasie okupacji dotarła do Anglii i dzięki identyfikacji historyka Stanisława Ozimka, została wykorzystana przez red. Ryszarda Wójcika do nakręcenia w 1972 roku filmu „Kamera i karabin" z udziałem pozostałych przy życiu uczestników akcji oraz autora zdjęć. II Obwód ”Żywiciel„ (Żoliborz) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej - zgrupowanie ”Żyrafa„ - IV Batalion OW PPS im. Jarosława Dąbrowskiego - 1. kompania im. Walerego Wróblewskiego - pluton 218.
Adres zamieszkania przed Powstaniem Warszawskim:
Warszawa, ul. Słowackiego 5/13 (Żoliborz, V kolonia WSM)
Oddział:
II Obwód "Żywiciel" (Żoliborz) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej - zgrupowanie "Żyrafa" - IV Batalion OW PPS im. Jarosława Dąbrowskiego - 1. kompania im. Walerego Wróblewskiego - pluton 218. Jednocześnie w opracowaniu "Przebieg działalności w czasie okupacji i po wojnie w PRL" Zygmunt Rytel podawał, że należał do 2. kompanii im. Komuny Paryskiej, plutony 219 i 220, gdzie podlegał pod dowództwo ppor. Mariana Merenholca ps. Wiktor (1913-1944), będąc jego zastępcą.
Losy po Powstaniu:
Wyszedł z Warszawy z ludnością cywilną
Odznaczenia:
Krzyż Walecznych (1944), Krzyż Partyzancki (1947), Srebrny Krzyż Zasługi (1959). Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1981), Warszawski Krzyż Powstańczy (1983), Krzyż Oświęcimski (1988), Medal Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata przyznawany przez Instytut Yad Vashem.
Awanse:
Podporucznik - źródło informacji: wpis do książeczki wojskowej, 1950 r.
Wykształcenie uzyskane po wojnie:
1952 – kurs dla dziennikarzy w Ośrodku Szkolenia Dziennikarskiego w Warszawie; kurs dla kierowników wycieczek zagranicznych.
Praca po wojnie, działalność społeczna :
Dziennikarz, tłumacz, fotoreporte, pilot wycieczek. Miejsca pracy: RSW Prasa (1946); kierownik agencji fotograficznej Foto SAP (lata 1946 -1948), kierownik agencji fotograficznej Foto AR (lata 1948 - 1950), redaktor i fotoreporter CAF (lata 1950 - 1953), następnie od 1953 pracował jako fotoreporter "Trybuny Mazowieckiej". Pracował także w "Interpress", "Orbis" i PTTK. W 1969 roku przyznano mu rentę inwalidy wojennego II grupy, jednocześnie w latach 70-tych i 80-tych pracował jako tłumacz książek z języka niemieckiego. Jednocześnie działał społecznie będąc w latach 1946-1967 członkiem zarządu sekcji fotografii prasowej SDP (Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich), Klubu Fotografii Prasowej i sekcji fotograficznej Międzynarodowej Organizacji Dziennikarzy. Od 1967 roku był członkiem rzeczywistym Towarzystwa Łączności Zagranicznej z Polonią „Polonia”. Należał do ZBOWiD (nr legitymacji 15993).
Twórczość:
Współtwórca filmów: „Opowieść o mieście” („Tale of the city”), „Kamera i karabin”, „Robota wawerska”. Wystawa: „Mazowsze w fotografii” (1957).
Miejsce śmierci:
Izabelin
Informacje dodatkowe - losy rodziny:
W czasie wojny stracił całą swoją rodzinę - ojca Stanisława, matkę Annę i jedynego brata (również o imieniu Stanisława). Brat zginął na froncie we wrześniu 1939 roku, ojciec zmarł na tyfus w 1943, matka po aresztowaniu w tajnej drukarni przetrzymywana była na Pawiaku, a następnie została rozstrzelana przez Niemców. Po wojnie Zygmunt Rytel ożenił się z Wandą z Szymańskich, dr nauk medycznych, stomatologiem, lekarką Oddziału Chirurgii Szczękowej Państwowego Szpitala Klinicznego nr 1 oraz kierownikiem redakcji Państwowego Zakładu Wydawnictw Lekarskich.
Źródła:
Muzeum Powstania Warszawskiego, Baza Ewidencyjna uczestników Powstania Warszawskiego, Baza Straty.pl - dane Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau (Księgi Pamięci) - archiwum rodzinne - dokumenty z zasobu syna Powstańca, do wykonania skanów udostępniła p. Małgorzata Rytel, wnuczka Powstańca (08/2025).
Literatura:
Ten jest z ojczyzny mojej : Polacy z pomocą Żydom 1939-1945, oprac. Władysław Bartoszewski, Zofia Lewinówna, Znak, Kraków 1967, rozdział Fotoreporter w konspiracji, pod red. E. Rudzińskiego, Wspomnienia dziennikarzy z okresu okupacji niemieckiej (PWN, 1970), Wojna i konspiracja - wspomnienia dziennikarzy polskich (PWN 1987)
*:
Biogram w trakcie opracowywania
