Powstańcze Biogramy - Maria Rodziewiczówna

Pseudonim:

"Maria"

Funkcja:

-

Pozycja na murze pamięci:

Kolumna: 41 Miejsce: 57

Miejsce urodzenia :

Pieniuha na Grodzieńszczyźnie, powiat Wołkowysk

Imiona rodziców :

Henryk - Amelia z domu Kurzeniecka

Dzieciństwo i losy rodziny:

Pochodziła z rodziny ziemiańskiej. Rodzice Marii za pomoc udzieloną powstańcom styczniowym i przechowywanie broni zostali skazani na konfiskatę rodzinnego majątku Pieniuha w Wołkowyskiem i zesłanie na Syberię. Dzieci Rodziewiczów podczas pobytu rodziców na zesłaniu zostały oddane pod opiekę różnym krewnym. Marią zaopiekowali się początkowo dziadkowie Kurzenieccy w majątku Zamosze koło Janowa, a po ich niedługiej śmierci zajęła się nią przyjaciółka i daleka krewna matki – Maria Skirmunttowa. W 1871 w wyniku amnestii wrócili z zesłania rodzice Marii. Mogli wówczas osiąść tylko poza obrębem Grodzieńszczyzny, zamieszkali więc w Warszawie, w bardzo trudnych warunkach materialnych.

Wykształcenie :

W czasie pobytu w Warszawie Rodziewiczówna zaczęła uczęszczać na pensję pani Kuczyńskiej. W końcu 1876 w związku z poprawą sytuacji materialnej rodziny została umieszczona na pensji w Jazłowcu u sióstr niepokalanek, gdzie przełożoną była Marcelina Darowska. Tam przebywała do ferii 1879, kiedy z powodu choroby ojca i braku pieniędzy na dalsze kształcenie musiała wrócić do rodziny (ukończyła naukę na piątej lub szóstej klasie). W 1881 umarł ojciec Rodziewiczówny. Po jego śmierci zaczęła stopniowo przejmować kontrolę nad majątkiem aż do 1887, gdy przejęła go formalnie (wraz z obciążeniem w postaci długów ojca i stryja, a także koniecznością spłaty rodzeństwa). Obcięła krótko włosy (za zezwoleniem matki) i w krótkiej spódnicy i męskim żakiecie zajęła się zarządzaniem Hruszową, która nie przynosiła jednak większych dochodów.

Twórczość i działalność społeczna:

W 1882 r. Maria Rodziewiczówna zadebiutowała drukując pod pseudonimem Mario w 3 i 4 numerze „Dziennika Anonsowego” dwie nowelki – Gamę uczuć i Z dzienniczka reportera. Pod tym samym pseudonimem opublikowała w 1884 w redagowanym przez Marię Konopnicką „Świcie” nieco obszerniejsze opowiadanie Jazon Bobrowski, a w 1885 humoreskę Farsa panny Heni. Debiutem powieściowym Rodziewiczówny był Straszny dziadunio, którym wygrała w 1886 konkurs ogłoszony przez „Świt”. Powieść opublikowano w odcinkach. Czas do I wojny światowej pisarka spędzała zasadniczo w swym majątku w towarzystwie dwóch dalekich kuzynek, a zarazem przyjaciółek i opiekunek: Jadwigi Skirmunttówny bądź Heleny Weychertówny. Jedynie zimą wyjeżdżała na 2-3 miesiące do Warszawy. Odbyła też kilka podróży zagranicznych: do Rzymu (za 500 rubli uzyskanych jako nagrodę za Dewajtis), 2-3-krotnie do południowej Francji (Riwiera), przynajmniej raz do Monachium, do Szwecji i Norwegii. W 1905 rozpoczęła aktywną działalność społeczną (napięcia społeczne, obraz robotniczej nędzy miał wywrzeć na niej ogromne wrażenie). W 1906 założyła tajne stowarzyszenie kobiece Unia. Przyczyniła się też do założenia w Warszawie sklepu spożywczego i sklepu zajmującego się sprzedażą wyrobów ludowych, a także świetlicy na terenie powiatu kobryńskiego.

I wojna światowa:

Wybuch I wojny zastał Rodziewiczównę w Warszawie. Wzięła udział w organizacji szpitala wojskowego, pomagała także w organizowaniu tanich kuchni dla inteligencji i bratniej pomocy akademickiej. W 1915 wróciła na pewien czas do Hruszowej, podejmując tam opiekę nad uciekinierami, których usiłowała zatrzymać. W latach 1919–1920 inicjowała szereg poczynań społecznych w okolicy Hruszowej założenie kółka rolniczego, budowę łaźni parowej, odbudowę chederu w Antopolu. W okresie wojny polsko-bolszewickiej znalazła się w Warszawie, gdzie pełniła obowiązki sekretarki w Komitecie Głównym PCK oraz została mianowana komendantką Kobiecego Komitetu Ochotniczej Odsieczy Lwowa na miasto Warszawę. Po zakończeniu działań wojennych wróciła do Hruszowej.

Dwudziestolecie międzywojenne:

W okresie międzywojennym próbowała nadal prowadzić działalność oświatową i społeczną (m.in. zorganizowała Dom Polski w Antopolu, sfinansowała również budowę piętra w kobryńskim Gimnazjum Państwowym własnego imienia). Polityka rządowa na kresach budziła jednak jej dezaprobatę. Utrzymanie polskości na tych ziemiach wiązała ideowo z rolą wielkiej własności ziemskiej i Kościoła. Władze zażądały od niej tymczasem oddania części majątku (150 ha) na potrzeby osadnictwa, do czego doszły jeszcze osobiste zatargi ze starostą z Kobrynia. Stała się protektorką i współzałożycielką Związku Szlachty Zagrodowej.

Wybuch II wojny światowej :

Wybuch II wojny światowej zastał ją w Hruszowej k. Kobrynia, skąd została wysiedlona w październiku 1939 po zajęciu terenów przez Armię Czerwoną. Na podstawie fałszywych dokumentów przekroczyła więc granicę stref okupacyjnych i wraz ze Skirmunttówną dostała się do obozu przejściowego w Łodzi przy ul. Łąkowej 4, skąd wydostała je w marcu 1940 r. rodzina Mazaraki, właścicieli majątku pod Tuszynem.

Udział w konspiracji 1939 - 1944:

W konspiracji od lutego (?) 1940 roku w Związku Walki Zbrojnej - Armii Krajowej (ZWZ-AK)

Oddział :

Komenda Główna Armii Krajowej - Oddział VI BiP (Biuro Informacji i Propagandy), Komenda Główna Armii Krajowej - Oddział V (Dowodzenie i Łączność) - współpraca

Losy po Powstaniu :

Wyjechała z Warszawy z rannymi. Przez pewien okres przebywała w Milanówku, a następnie wyjechała do Żelaznej, majątku Aleksandra Mazarakiego jr. w powiecie skierniewickim. Umieszczona została w pobliskiej leśniczówce w Leonowie.

Miejsce (okoliczności) śmierci :

Leonów koło Skierniewic - zmarła w wyniku zapalenia płuc w listopadzie 1944.

Odznaczenia:

Wnioskowana przez płk. „Radwana” (Edwarda Franciszka Pfeiffera) do odznaczenia Krzyżem Walecznych oraz Złotym Krzyżem Zasługi. Za działalność literacką i społeczną 2 maja 1924 roku prezydent Polski odznaczył pisarkę Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. W 1935 została odznaczona Złotym Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literatury, jednak odmówiła przyjęcia tego odznaczenia ministerialnego. W 1937 roku odznaczona została Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W roku 1934 otrzymała nagrodę literacką im. Elizy Orzeszkowej.

Miejsce pochówku :

Pochowana została w Żelaznej. 11 listopada 1948 zwłoki Marii Rodziewiczówny przeniesiono do Alei Zasłużonych na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (Stare Powązki)

Uwagi :

Podawane są różne daty urodzenia Marii Rodziewiczówny: 02.02.1863, 30.01.1864 oraz 02.02.1864. Podobnie w przypadku daty zgonu: 6.11.1944, 16.11.1944, 29.11.1944

Źrodła:

Muzeum Powstania Warszawskiego, baza uczestników PW, konsultacja Marek Strok [2011], Studium Polski Podziemnej, zdjęcia z okresu Powstania Warszawskiego autorstwa Antoniego Bohdziewicza ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego.

Maria Rodziewiczówna

Pomóż uzupełnić bazę biogramów

Nasz newsletter