Zygmunt Netzer

"Kryska"

dowódca zgrupowania / dzielnicy

Oficer służby stałej artylerii Wojska Polskiego: kapitan (1927), major (2.10.1944)

Brahiłów, powiat Winnicki na wschodnim Podolu

Mikołaj - Józefa z domu Bzowska

Od 1912 r. uczył się w gimnazjum w Żytomierzu i tam w czerwcu 1916 r. otrzymał świadectwo dojrzałości. Od jesieni 1916 r. studiował na Wydziale Matematycznym Uniwersytetu w Kijowie. Następnie słuchacz Mikołajewskiej Szkoły Artylerii w Kijowie, którą ukończył w lipcu 1917 r. w stopniu chorążego. W grudniu 1918 r. po powrocie do kraju odbył krótki kurs w Oficerskiej Szkole Artylerii w Rembertowie. Kolejny kurs, - dowódców baterii odbył w okresie marzec - październik 1924 r. w Toruniu.

Od 1913 r. czynny w Polskich Drużynach Strzeleckich (PDS), a od 1914 r. w Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) w Żytomierzu i Kijowie. Od grudnia 1916 r. służył w armii rosyjskiej (carskiej), po ukończeniu Mikołajewskiej Szkoły Artylerii w Kijowie od lipca 1917 r. w stopniu chorążego. Od października tego roku kontynuował działalność w POW, jednocześnie był dowódcą plutonu w tzw. Bojówce Polskiej (Partyzantce Kijowskiej), a od stycznia 1918 r. dowódcą Partyzantki Kijowskiej w składzie Lekkiej Brygady III Korpusu Polskiego na Wschodzie. Po rozbrojeniu tej formacji (czerwiec 1918) nadal działał w POW w Kijowie. Po powrocie do kraju w grudniu 1918 r. wstąpił jako ochotnik do odrodzonego Wojska Polskiego. Po krótkim przeszkoleniu w Oficerskiej Szkole Artylerii w Rembertowie od stycznia 1919 r. służył w 8. pułku artylerii polowej, w którym od lipca tego roku był oficerem wywiadowczym II dywizjonu. Po przeformowaniu tego pułku w 8. pułk artylerii ciężkiej od listopada 1920 r. adiutant pułku, od marca 1921 r. p.o. dowódcy 8. baterii, a od czerwca 1922 r. p.o. dowódcy 9. baterii. Przeniesiony w listopadzie tego roku do 1. pułku artylerii najcięższej był kolejno p.o. dowódcy 3. baterii, po ukończeniu kursu dowódców baterii w Toruniu (marzec - październik 1924) - 2. baterii, a od grudnia 1925 r. komendantem szkoły podoficerskiej. W październiku 1926 r. przeniesiony do II dywizjonu artylerii konnej, od marca 1927 r. był tam oficerem materiałowym. Od listopada 1928 r. oficer 9. pułku artylerii polowej. Wyrokiem Wojskowego Sądu Okręgowego I w Warszawie z 3 grudnia 1928 r. skazany ma 2 miesiące więzienia i wydalenie z korpusu oficerskiego. Dekretem Prezydenta RP z 12 maja 1930 r. został ułaskawiony, ale do służby wojskowej już nie powrócił. Aż do wybuchu wojny w 1939 r. pracował jako podreferendarz w Ministerstwie Skarbu.

W konspiracji od jesieni 1939 r. sukcesywnie w szeregach: Służby Zwycięstwu Polski - Związku Walki Zbrojnej - Armii Krajowej, od 1942 r. był podinspektorem 2. Rejonu I Obwodu (Śródmieście) Wojskowej Służby Ochrony Powstania (WSOP). Zorganizował II batalion WSOP ("Narew"), składający się z kompanii: 21, 22, 23 i 24, którym dowodził od pierwszego dnia Powstania Warszawskiego w walkach na terenie Śródmieścia Południe i Górnego Czerniakowa.

W czasie Powstania Warszawskiego nadal dowódca II batalionu (zgrupowania) WSOP "Narew". Od 8.08.1944 r. dowódca odcinka taktycznego "Górny Czerniaków". Utworzył tam i następnie dowodził zgrupowaniem złożonym z batalionów: WSOP, "Tum" i "Tur", nazywanym od jego pseudonimu zgrupowaniem Armii Krajowej "Kryska". Od momentu objęcia dowodzenia na Górnym Czerniakowie (4.09.1944) przez ppłk. "Radosława" (Jan Mazurkiewicz) dowodził odcinkiem południowym i był zastępcą ppłk. "Radosława".

Śródmieście Południe - Górny Czerniaków - przepłynął Wisłę.

Ciężko ranny 12.09.1944 r., ewakuowany przez żołnierzy 1. Armii Wojska Polskiego na prawy brzeg Wisły 20.09.1944 r.

Rozkazem L.502/BP z 2.10.1944 r. mianowany pośmiertnie (uznany był bowiem w KG AK za zmarłego) majorem służby stałej artylerii.

Virtuti Militari V klasy (1921), Medal Niepodległości (1938), Krzyż Walecznych - czterokrotnie (1921, 1922, 1944), Krzyż Grunwaldu III klasy, Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski

Po ewakuacji z Czerniakowa na Pragę przez następny rok był leczony w szpitalach wojskowych w Otwocku, Śródborowie, Lublinie i Grodzisku pod Warszawą.

We wrześniu 1945 r. powrócił do Warszawy jako inwalida wojenny. Działał w Związku Uczestników Walki Zbrojnej o Niepodległość i Demokrację (od maja 1946 do sierpnia 1947 wiceprezes Zarządu Wojewódzkiego w Warszawie), następnie od 1949 r. w ZBoWiD. Od listopada 1957 r. członek Głównej Komisji Weryfikacyjnej, od września 1959 r. był wiceprzewodniczącym Zarządu Głównego oraz członkiem, potem wiceprezesem RN, a także wiceprzewodniczącym, potem przewodniczącym Głównej Komisji Odznaczeniowej ZBoWiD. Opublikował wspomnienia "...zdawałem sobie sprawę, że powstanie skończy się klęską" ("WTK" 1960 nr 31) i "Ranny w powstaniu" ("Za Wolność i Lud" 1967 nr 15).

Warszawa