Pseudonim:
"Antek", "Tolek"
Data urodzenia:
1915-05-26
Stopień:
kapral podchorąży - plutonowy podchorąży*
Miejsce urodzenia:
Warszawa
Imiona rodziców:
Jan - Dorota z domu Masalska [inne wersje: Massalska]
Wykształcenie i praca przed wojną.:
Ukończył Szkołę Powszechną w Warszawie i wieczorowo średnią Szkołę Handlową Zgromadzenia Kupieckiego (1933). Przed wojną pracował jako ekspedient w Domu Braci Jabłkowskich (lata 1933 -1940, z przerwami).
Działalność sportowa:
Trenował boks i gimnastykę sportową w Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół". Był w 39. Żeglarskiej Drużynie Harcerskiej (Pozaszkolnej) im. Józefa Wybickiego, razem z Leonem Matuszewskim „Niusiem”.
Przebieg służby wojskowej:
1 Pułk Szwoleżerów w Warszawie, 3. szwadron. Elew Szkoły Podoficerskiej (1 II 1938 r.). W lipcu 1938 roku awansowany do stopnia starszego szwoleżera a następnie do stopnia kaprala. Przeniesiony do kancelarii szwadronu, funkcja pisarz, pomocnik płatnika.
Udział w wojnie obronnej 1939 r.:
Brał udział w kampanii wrześniowej 1939 r. Uczestnik obrony Warszawy. Wzięty do niewoli niemieckiej dn. 27.09.1939 r. W październiku ucieka z niewoli.
Praca w czasie wojny:
W czasie okupacji zajmował się handlem, zawód podany w kenkarcie - urzędnik.
Udział w konspiracji 1939 -1944:
Komenda Główna Armii Krajowej - pułk "Baszta" - batalion "Bałtyk" - kompania B-2 - II pluton
W konspiracji prawdopodobnie od jesieni 1939 roku. Dokładne okoliczności wstąpienia do konspiracji pozostają nieznane. Najprawdopodobniej A. Kołakowskiego do konspiracji wprowadzał Leon Matuszewski ps. „Niuś”. Przydział przed Powstaniem: pułk "Baszta" - batalion "Bałtyk" - kompania B-2 - II pluton pod dowództwem Józefa Jungnikiela „Żużo”, gdzie Kołakowski był zastępcą Leona Matuszewskiego „Niusia” (tj. jednym z zastępców dowódcy plutonu podchorążych: „Władysława” (Władysław Dymek) i „Wojtka” (Wojciech Taras), dowódcy drużyn kaprali - dane na podstawie: S. Podlewski, Wolność krzyżami się znaczy, Warszawa 1989, s. 341)
Adres zamieszkania przed Powstaniem:
Warszawa, ul. Hoża 13
Miejsce koncentracji na godzinę "W":
W dniu 28.07.1944 r. Antoni Kołakowski stawił się na ul. Złotej 8 w miejscu koncentracji plutonu pod dowództwem Józefa Jungnikiela „Żużo”. Wraz z nim na Złotej 8 na moment rozpoczęcia walk oczekiwali Józef Jungnikiel „Żużo” oraz z Leon Matuszewski „Niuś" (informacja za: L. Bartelski, Pułk Armii Krajowej Baszta, Warszawa 1990, s. 228–229. Uwaga! tu podano stopień Kołakowskiego strzelec. W tej samej książce Bartelski podaje, że 1.08.1944 r. plut. pchor. Antoni Kołakowski nie dotarł na Mokotów - porównaj: L. Bartelski, Pułk Armii Krajowej Baszta, Warszawa 1990, s.464). Szczegółowo przygotowania do godziny "W" opisuje w swojej książce Stanisław Podlewski - wg jego informacji Antoni Kołakowski dnia 1 sierpnia do godziny 16:30 przebywał w piwnicy sklepu z materiałami żelaznymi przy ul. Złotej 56 – gdzie razem z Leonem Matuszewskim „Niusiem” wydobywał amunicję. Następnie otrzymał rozkaz od sanitariuszki Marii Kurc „Myli”, o tym, by razem z Leonem Matuszewskim „Niusiem” stawił się na zbiórkę 2 plutonu w kompanii B-2 batalionu „Bałtyk” (pułku „Baszta”). Nie mogąc dotrzeć do macierzystego oddziału walczył w szeregach VII zgrupowania AK „Ruczaj” w kompanii „Tadeusza” (Tadeusza Słomińskiego ps. „Tadeusz Czarny”) i wziął udział w walkach o gmach byłego Poselstwa Czechosłowackiego przy ul. Koszykowej 18.**
Oddział:
Armia Krajowa - VII zgrupowanie (batalion) "Ruczaj" - 1. kompania - pluton 138
Odniesione rany :
Ranny na Koszykowej 18, rana postrzałowa lewego podudzia. Uwaga! W książce Jana Michalskiego „Obóz przy Sandstrasse”, która opisuje losy budowania tymczasowej administracji polskiej w obozie dipisów w Geesthacht, niedaleko Hamburga i Lubeki autor podaje błędną informację o śmierci Antoniego Kołakowskiego na ul. Mokotowskiej 14 ("„Wiedziałem bowiem z jak najbardziej wiarygodnych ust, od naocznego świadka, że Antek zginął w czasie Powstania rozerwany bombą na podwórzu kamienicy przy ulicy Mokotowskiej 14. Zapamiętałem ten adres (…) Zginął kto inny. Ten, który przyszedł zmienić Antka wysłanego przez dowódcę z meldunkiem", źródło: J. Michalski, Obóz przy Sandstrasse, Warszawa 1975, s. 133–134).
Szlak bojowy:
Śródmieście Południe
Losy po Powstaniu:
Niewola niemiecka. Po zakończeniu wojny znalazł się w strefie brytyjskiej, w obozie dipisów w Geesthacht (dawniej Goesthacht) pod Hamburgiem, gdzie pełnił funkcję szeryfa Milicji Obozowej pilnującej porządku prawa w obozie dipisów. Do kraju powrócił w sierpniu 1946 roku (porównaj zaświadczenie PUR)
Losy po wojnie:
Sędzia sportowy. Mieszkał w Szczecinie. Po powrocie do Polski, obawiając się represji, wycofał się z życia politycznego. Członek ZBoWiD i Towarzystwa Przyjaciół Szczecina. Żonaty ze
Stefanią Krupą z domu Gawałkiewicz, uczestniczką Powstania Warszawskiego ps. "Mama"
Odznaczenia:
Krzyż Walecznych, Krzyż Armii Krajowej, Medal Wojska po raz 1, 2. 3 i 4, Medal za udział w wojnie obronnej 1939 r.
Miejsce śmierci :
Kołobrzeg
Miejsce pochówku :
Cmentarz Centralny w Szczecinie, kw. 47 A, rząd 19, grób 1
Informacje dodatkowe - losy rodziny:
Według relacji rodzinnych Antoni Kołakowski podczas II wojny światowej miał przebywać w więzieniu w Częstochowie (prawdopodobnie mowa o więzieniu na Zawodziu). Przyrodni brat Antoniego Kołakowskiego, Stanisław Michalczyk, zginął na Pawiaku w kwietniu 1944 roku. W Powstaniu Warszawskim brały udział także dwie siostry Antoniego -
Krystyna i
Maria Michalczykówny. Imię ojca podawane w dokumentach Antoniego Kołakowskiego - Jan w rzeczywistości dotyczy ojczyma Antoniego - Jana Michalczyka, nie zaś biologicznego ojca "Tolka" (Dorota Kołakowska po śmierci męża Antoniego Kołakowskiego wyszła powtórnie za mąż za Jana Michalczyka).
Źródła:
MPW-baza uczestników PW, MPW-teczka, MPW-ankieta, archiwum rodzinne. Skany zdjęć i dokumentów z archiwum rodzinnego udostępnił Igor Niewiadomski. Fotografia z okresu Powstania Warszawskiego ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego, sygn. P/7502. Legitymacja AK - MPW-A-4593 (P/9426/20)
Uwagi:
* W kampanii wrześniowej w stopniu kaprala. Stopnie Antoniego podawane w dokumentach i opracowaniach odnośnie okresu Powstania Warszawskiego: „strzelec”, „plutonowy podchorąży” lub „sierżant podchorąży”. Stopień podany w legitymacji Krzyża Walecznych (Londyn - 30.12.1949 roku) - sierżant podchorąży. Data awansu nieznana.
** za relacją pchor. Leona Matuszewskiego ps. „Niuś” i książką S. Podlewskiego Wolność krzyżami się znaczy, Warszawa 1989, s. 341. Postać Antoniego Kołakowskiego „Tolka”/„Antka” wymieniana jest w monografii VII zgrupowania (batalionu) „Ruczaj” autorstwa Mieczysława Ćwikowskiego Śladami walk żołnierzy VII-go zgrupowania AK „Ruczaj,” gdzie figuruje: „Kołakowski Antoni ps. Antek, z Baszty, sierż. pchor. pl. 138, K/T”
Według książki Ćwikowskiego kompania „Tadeusza” miała walczyć przede wszystkim w rejonie Dolinki Szwajcarskiej i Alej Ujazdowskich. Natomiast Eugeniusz Ajewski w książce „Mokotów walczy” podaje, że plut. pchor. Antoni Kołakowski ps. „Tolek” podczas Powstania Warszawskiego walczył na Starym Mieście (informacja niepotwierdzona, sprzeczna z powojennymi relacjami rodzinnymi Antoniego Kołakowskiego). Według Mieczysława Ćwikowskiego, Antoni Kołakowski miał przyłączyć się do 138. plutonu tuż przed godziną „W”. Podczas walk, osłaniał innych powstańców jako wartownik (?) Autor wymienia Kołakowskiego jako jednego z rannych (straty "Ruczaja" podczas walk o Koszykową 18 wyniosły 2 zabitych i 15 rannych). Według Ćwikowskiego ranni zostali ulokowani w punkcie sanitarnym przy ul. Natolińskiej 4, skąd prawdopodobnie Antoni Kołakowski trafił bezpośrednio do punktu sanitarnego na ul. Marszałkowskiej 40. Porównaj: wzmianki o Antonim Kołakowskim w książce Roberta Bieleckiego „Żołnierze Powstania Warszawskiego”, t. 1, gdzie w indeksie osobowym figuruje jako „Antek z Baszty ”(data i miejsce urodzenia - 26.06.1915 r. w Warszawie - zgodne z datą i miejscem urodzenia A. Kołakowskiego). Lista obejmuje żołnierzy 138. plutonu kompanii „Tadeusz” batalionu „Ruczaj”. Antek z Baszty” znajduje się w trzech wykazach pacjentów przebywających w punkcie sanitarnym przy ul. Marszałkowskiej 40 (spisy z 30 VIII 1944 roku, 27 IX 1944 roku oraz IX-X 1944 - tam adnotacja „odesłany do oddziału”).
*** Losy po Powstaniu - według relacji pasierba Antoniego Kołakowskiego, Stefana Krupy, po Powstaniu Kołakowski miał trafić do Brygady Świętokrzyskiej. Dnia 8 lutego 1945 roku nieopodal miejscowości Chottevice (Kottwiz) Brygada Świętokrzyska napotkała grupę jeńców wojennych z Powstania Warszawskiego. Wówczas ok. 120 z nich miało dołączyć do Brygady Świętokrzyskiej. Potwierdza to informacja w rozkazie dziennym Brygady z dnia 8 lutego 1945, gdzie nie wymieniony z imienia i nazwiska plut. pchor. „Tolek” zostaje przydzielony do nowo powstałego, utworzonego z byłych jeńców, IV Batalionu Poznańskiego BŚ. „Tolek" awansowany na sierżanta podchorążego dnia 30 kwietnia 1945 roku ostatni raz pojawia się w zapisie z 17 września 1945 roku . Tę, mogącą się wydawać wątpliwą relację potwierdza fakt, że Antoni Kołakowski po wojnie opowiadał rodzinie o swoim pobycie w Czechach podczas II wojny światowej, niestety bez szczegółów, nie podając dokładnego oddziału ani dat (ustalenia i informacje przekazane przez Igora Niewiadomskiego na podstawie relacji rodzinnej, J. Friedl, Żołnierze banici. Brygada Świętokrzyska Narodowych Sił Zbrojnych w Czechach w 1945 roku, Gdańsk 2016, s. 36; M. Gniadek-Zieliński, Narodowe Siły Zbrojne 1942–1947, Warszawa 2017, s. ; Z. Borowiecki, Przyczynek do odysei Brygady Świętokrzyskiej NSZ relacja adiutanta pułkownika „Bohuna Dąbrowskiego, „Glaukopis”, Warszawa 2015.
Wszystkie rozkazy dzienne, w których pojawia się plut. pchor., później sierż. pchor. „Tolek” w publikacji Rozkazy dzienne Brygady Świętokrzyskiej Narodowych Sił Zbrojnych 1944–1945, oprac. Cz. Brzoza, t. 1, Warszawa 2003: Rozkaz Dzienny nr 168 (s. 136), Rozkaz Dzienny nr 202 (s. 176), Rozkaz Dzienny nr 212 (s. 189), Rozkaz Dzienny nr 217 (s. 195), Rozkaz Dzienny nr 225 (s. 203), Rozkaz Dzienny nr 339 ( s. 333) . Por. J. Michalski, Obóz przy Sandstrasse, Warszawa 1975. O Antonim Kołakowskim przede wszystkim mowa na stronach: 131–140 (rozdział „Szeryf i jego chłopcy”), 165–177 (rozdział „Odzyskana Hania”), 210 – 219 (rozdział „Siedem czołgów generała Wąsika), 265 – 285 (rozdział „Sportowcy”), 307–319 (rozdział „Pogrom bimbrowników”) i krótko na innych stronach.
Publikacje :
R. Bielecki, Żołnierze Powstania Warszawskiego, t. 1, Warszawa 1995, s. 54 – 111 B (9) – „Lista rannych przebywających w Punkcie Sanitarnym, ul. Marszałkowska 40”. Dokument sporządzony sporządzony 30.8.1944, s. 110 (12) – „Punkt Sanitarny, Marszałkowska 40. Lekarz naczelny dr S. Zamecki”. Dokument sporządzony 27.9.44., s. 183 – 394 (B) – „Ewidencja personelu sanitarnego Punktu Sanitarnego, Marszałkowska 40” indeks osobowy – s. 273. J. Michalski, Obóz przy Sandstrasse, Warszawa 1975, s. 133–134. L. Bartelski, Pułk Armii Krajowej Baszta, Warszawa 1990, s. 228–229, 464. M. Ćwikowski, Śladami walk żołnierzy VII-go zgrupowania AK „Ruczaj”, Warszawa 1998, s. 188, E. Ajewski, Mokotów walczy 1944, Warszawa 1990, s. 208, S. Podlewski, Wolność krzyżami się znaczy, Warszawa 1989, s. 341; Igor Michał Niewiadomski, Gimnastycy z "Ruczaja". Powstańcza historia Stefanii i Antoniego Kołakowskich, w: "Powstaniec Warszawski" Biuletyn Informacyjny Związku Powstańców Warszawskich, nr 1 (103) 2021, str. 29-59
![Fotografia z Powstania Warszawskiego. Śródmieście Południowe. Powstańcy z 1. kompanii Batalionu "Ruczaj" w budynku Poselstwa Czechosłowackiego przy ul. Koszykowej 18 nad zniszczonym portretem [prawdopodobnie Adolfa Hitlera]. Od lewej kolejno: kpr. Jerzy Hołownia "Wiesław", NN "Niedźwiadek" (z pistoletem maszynowym MP 40), kpr. Franciszek Wejman "Gzyms", kpr. Krzysztof Kozłowski "Sęp" i kpr. Antoni Kołakowski "Tolek". Fot. ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego, sygn. MPW-IP/7502](https://f.1944.pl/BiogramPhotos/c/3/4/c348a445d8b728979d030bc253f5a460-67bf4-fill-1920-0-wm.jpg)
