Józef Bolesław Gazda

-

-

sierżant (1944)

Wrocanka, powiat Krosno

Karol - Aniela z domu Dróbek

Średnie. Szkołę powszechną ukończył w Jaśle, a następnie uczęszczał do gimnazjum w Krakowie. W latach 1927-1939 właściciel przedstawicielstwa handlowego, wytwórni fotograficznych kart widokowych miast Polski, kierownik wydawnictwa w Warszawie przy ul. Piusa XI 47 A m. 4. Był także właścicielem sklepu przy ul. Wielkiej 22/5, 5A

Warszawa, ul. Smolna 16 m. 10

Uczestnik walk we wrześniu 1939 - II Warszawski Batalion Obrony Narodowej (Batalion ON „Warszawski II”), w stopniu plutonowego. Po kapitulacji jeniec wojenny

ul. Piusa XI 47 A m. 4 oraz ul. Wielka 22 m. 5

Delegatura Rządu na Kraj - Państwowy Korpus Bezpieczeństwa (PKB) m.st. Warszawy - XI Komisariat, straż porządkowa. Powołany przez dowódcę Komisariatu, por. "Serafinka" (Antoniego Siwca) na zastępcę komendanta domu przy ul. Piusa XI 47

Śródmieście Południe

Wyszedł z Warszawy z ludnością cywilną. Podczas drogi do obozu przejściowego w Pruszkowie (Dulagu 121), udało mu się wraz z żoną Heleną Gazdową zbiec z konwoju.

Do Warszawy powrócił w styczniu 1945 roku. Ponieważ oba jego domy zostały spalone zamieszkał początkowo w Pruszkowie k. Warszawy przy ul. Kraszewskiego 11. W lipcu 1945 roku wyjechał z rodziną do Gościna, powiat Kołobrzeg, gdzie pracował w Zarządzie Gminy Gościno, a następnie w Zarządzie Majątków Państwowych (do lipca 1948 pierwszy powojenny wójt Gościna i kierownik Urzędu Stanu Cywilnego na trzy gminy). Po 1948 roku pracował w PZGS (Powiatowym Związku Gminnych Spółdzielni. (dane na podstawie Kwestionariusza Osobowego, Józef Gazda, Szymanów, 27.05.1962 r.).

Pomimo, że nie ujawnił po wojnie swojej działalności w PKB, był od 1948 roku represjonowany i szykanowany, poprzez pozbawienie pracy, domu i gospodarstwa rolnego.

Sochaczew

Cmentarz w Niepokalanowie

Był synem Karola Gazdy, majstra wiertacza naftowego, kierownika szybu w kopalni w Borysławiu i Anieli z Dróbków, kierowniczki kółka rolniczego i właścicielki sklepu we Wrocance. W 1909 r. rodzina przeniosła się do Jasła, potem do niedalekich od miasta Gorajowic.

Wytwórnia Fotograficznych Kart Widokowych

W roku 1927 bracia założyli w Krakowie wydawnictwo kart widokowych. Robili zdjęcia polskim krajobrazom i zabytkom, a dystrybucję pocztówek powierzyli początkowo Towarzystwu Księgarń Kolejowych RUCH, później sprzedawał je Józef, kiedy przeniósł się do Warszawy. W roku 1937 bracia przenieśli całą firmę do Warszawy. Na ul. Koszykowej 53 powstała Wytwórnia Fotograficznych Kart Widokowych FRANCISZEK GAZDA. Wkrótce przeprowadzili się na ul. Piusa XI 47A (dziś ul. Piękna), z drugim wejściem od ul. Koszykowej 66. Była tam główna siedziba Wytwórni, atelier i mieszkanie. W sklepie na ul. Wielkiej 22 (dziś Plac Defilad) Józef sprzedawał pocztówki i materiały piśmienne. Mieli tam też drugie mieszkanie i drugie atelier. 10 listopada 1942 r. zmarł nagle Franciszek, miał zaledwie 49 lat. Współwłaścicielką firmy, aż do wybuchu powstania warszawskiego, kiedy to zrezygnowała z tej funkcji, została córka Franciszka, Eveline. Po jej rezygnacji jedynymi właścicielami wydawnictwa stali się Józef wraz z żoną Heleną. Wytwórnia istniała do kapitulacji powstania.

Rodzina.

W lutym 1929 r., w kościele św. Krzyża przy Krakowskim Przedmieściu, Józef Gazda ożenił się z Heleną z domu Marciniak, z zawodu nauczycielką. 6 listopada 1929 r. urodził im się syn - Zbigniew. Po kapitulacji Powstania, przed wyjściem do obozu w Pruszkowie, Gazdowie zakopali w piwnicy sprzęt fotograficzny i laboratoryjny, zapasy papieru fotograficznego, archiwum wydawnictwa, gotowe pocztówki i szklane negatywy. Wyszli bez syna, piętnastoletni Zbyszek zaginął podczas powstania, odnaleźli go dopiero po wojnie. Do Pruszkowa nie doszli: „Uciekliśmy z drogi, dekując się u obcych ludzi aż do wyzwolenia” – pisał Józef we wspomnieniach. Kiedy w styczniu 1945 r. wrócili do Warszawy, okazało się, że stracili wszystko. Niemcy zburzyli obie kamienice, zakopany w piwnicy sprzęt fotograficzny i laboratoryjny rozkradli szabrownicy, a szklane negatywy zostały w większości rozbite. Te, które ocalały wygrzebali z gruzów i wozili ze sobą, wędrując po Polsce w poszukiwaniu miejsca do godnego życia. 77 szklanych negatywów warszawskich pocztówek Helena oddała po śmierci męża do Muzeum Warszawy. Po wojnie rodzina zamieszkała w podwarszawskim Pruszkowie. Bracia próbowali reaktywować Wytwórnię w Warszawie, w Krakowie i w Szczecinie. Nie udało im się znaleźć odpowiedniego lokalu, mimo pozytywnych opinii władz miejskich. Postanowili przenieść się na Zachód, do Szczecina. Najpierw wyjechał tam Józef, bez rodziny. Helena ciągle szukała syna.

Pionierskie lata w Gościnie.

Józef dotarł do Gościna a nie do Szczecina w marcu 1945 r., a już 1 kwietnia objął stanowisko sekretarza gminy i wystąpił z wnioskiem o przyznanie mu prawa własności do domu i gospodarstwa rolnego. Kiedy odnalazł się Zbyszek, pojechał po rodzinę, jak wynika z podania do Urzędu Repatriacyjnego w Pruszkowie, z 30 czerwca. Prosił o przesiedlenie do Szczecina. Tę podróż we wspomnieniach opisał jednym zdaniem: „Ruszyliśmy ze znalezionym w Magnuszewie synem o żebraczym chlebie na Zachód”. 1 lipca 1945 r. objął posadę wójta Gościna i kierownika Urzędu Stanu Cywilnego. Na Helenę czekała posada „kancelistki” w gminie, a od 1 września nauczycielki w szkole podstawowej, gdzie pracowała do końca lat czterdziestych. Oboje zaangażowali się w działalność społeczną. Helena organizowała Ligę Kobiet i jej przewodniczyła, pracowała w Najwyższej Izbie Kontroli Państwa jako delegatka z terenu, była aktywnym członkiem PCK i prowadziła kursy dla analfabetów. Józef tworzył gościńską PPS i był przewodniczącym partii, został ławnikiem sądu w Koszalinie, zorganizował teatr, pisał teksty przedstawień i sam w nich występował. Zaprzyjaźnił się z wieloma osobami. Był powszechnie lubiany i szanowany. Młodą kadrę administracji gościńskiej wspierali członkowie najbliższej rodziny Heleny: Józefa Marciniak, pielęgniarka w Domu Dziecka, Wacław i Bronisław Marciniakowie, pracownicy umysłowi, a także Helena Soczyńska, przyszła żona Bronisława, która spisywała w gminie majątek zostawiony przez Niemców. Do Gościna przyjechała też przyrodnia siostra Józefa, Helena. W 1947 r. wyszła za Bronisława Narębskiego. Ich wnuki mieszkają w Gościnie i w okolicach miasta. 7 stycznia 1946 r. w domu swoich rodziców urodziła się córka Marzanna. Nagonka na Józefa rozpoczęła się w 1948 r., kiedy PPS miała się połączyć z PPR i utworzyć PZPR, Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą, do której Józef nie chciał się zapisać. W rodzinnym archiwum jest komplet pism dokumentujących sposób w jaki nowa władza zabrała dom i gospodarstwo. Kiedy Józef Gazda zaczął pracę w GS, zrobiono z tego zarzut i cofnięto mu prawo użytkowania gospodarstwa. Po odwołaniu je przywrócono, ale pod warunkiem, że zwolni się z pracy. Inaczej „zostanie usunięty z danego obiektu”. Naliczano mu podatki z ziemi II klasy i półtora hektara lasu, których nie miał. Odwołał się od płacenia, bez skutku. Walczono z nim domiarami podatku gruntowego, które płacił. Długo trzeba byłoby wyliczać represje wobec wójta, który z wielkim sukcesem „postawił pracę całej administracji gminnej oraz sołectw na bardzo wysokim poziomie”. Nie dożył chwili by te słowa przeczytać. 23 października 1950 r. zapadł wyrok: „Winien obywatel opuścić dany obiekt do dnia 10 listopada 1950 roku”. Bez prawa do odwołania. W ciągu 17 dni Gazdowie musieli się przeprowadzić z domu gdzie było dziesięć pokoi do dwóch zimnych i wilgotnych pomieszczeń. Znowu wszystko stracili, tym razem zrobili to swoi. We wrześniu 1951 r. wyjechali do Kołobrzegu, gdzie Józef już pracował. Swoje wspomnienia, które pisał w 1967 r., ostatnim roku swojego życia, wysłał na konkurs pamiętnikarski, zorganizowany przez kilka instytucji, w tym „Zielony Sztandar”i Komisję Badań nad Pamiętnikarstwem Polskiej Akademii Nauk. Wiadomości o nagrodzie i nagrody już nie zdążył odebrać. 20 grudnia został zabrany z pracy do szpitala w Sochaczewie, gdzie zmarł 23 grudnia. Miał 63 lata. Helena zmarła 11 sierpnia 1990 r. pochowana została razem z nim. [źródło: Encyklopedia Pomorza Zachodniego - pomeranica. pl - nota biograficzna Józefa Gazdy w opracowaniu p. Marzanny de Latour]

MPW-teczka, MPW-ankieta, MPW-materiały do Słownika Uczestników PW, w tym zaświadczenie 146/44 z dn. 26.08.1944 wystawione przez Państwowy Korpus Bezpieczeństwa (PKB) m.st. Warszawy - XI Komisariat przy ul. Poznańskiej 13, na dokumencie widoczny podpis por. Antoniego Siwca ps. Serafinek, Kierownika Komisariatu, potwierdzające powołanie Józefa Gazdy do służby w PKB, archiwum rodzinne p. Marzanny de Latour. Konsultacja historyczna - K. Utracka, Dział Historyczny; Encyklopedia Pomorza Zachodniego - pomeranica. pl - nota biograficzna Józefa Gazdy w opracowaniu p. Marzanny de Latour, dostęp: www.pomeranica.pl/wiki/J%C3%B3zef_Gazda

Córka, Marzanna de Latour, dziennikarka Polskiego Radia, w 2015 r. napisała i wydała książkę o rodzinie: „Drugie życie starych widokówek”.